sunnudagur, 25. október 2009

Augnsamband

Bjarni prédikaði í dag:

I

Ég stóð ásamt konu minni á Kóngsins Nýjatorgi í Kaupmannahöfn á hádegi sl. mánudag og var að fá mér pylsu í morgunmat. Hún kostaði tvöfalt og við skömmuðumst okkar fyrir sjoppuskapinn en nutum trakteringanna því hvað er betra en pylsa með súrum gúrkum á konunglegu torgi? Þá heyrist einhver ónotalegur skarkali og smellur og sem við lítum við sjáum við konu sem komin var nokkuð við aldur falla á hjóli sínu með andlitið í götuna. Þetta var ljótt slys og ég rétti henni Jónu minni hálfétna pylsu en hljóp að konunni sem lá vönkuð og blóðug í götunni. Í sömu svifum kemur maður um þrítugt í hreinum og fínum jakkafötum og ég skynjaði strax að hann myndi ná betur til samlöndu sinnar þar sem hann kraup niður hjá okkur og fór að huga að henni. „Ég sæki stól og teppi!“ sagði ég við hann og ég hafði ekki gengið mörg skref þegar þjónn úr nærliggjandi kaffihúsi kom hlaupandi með teppi og þægilegan stól. En sem ég sný mér við með þetta í höndunum sé ég merkilega sjón. Ungi maðurinn hafði lagst í götuna og var kominn í fullkomið augnsamband við gömlu konuna þar sem hún lá bjargarlaus og ég fékk ekki varist tilhugsuninni um að eitthvað yrðu nú jakkafötin hans sjúskuð eftir þetta. Svo leit hann upp og bað mig að aðstoða þau því hún vildi reyna að standa á fætur. Þá kom í ljós að hún var meidd á fæti en við mismunuðum henni upp á stólinn og hagræddum teppinu utan um hana. Allan tímann kraup ungi maðurinn í jakkafötunum og gætti þess að missa aldrei augnsamband við konuna. Ég fór að huga að pylsunni minni sem var orðin köld og fylgdist með atburðarásinni því annar hjólreiðamaður stóð og var bersýnilega í sambandi við neyðarlínuna og var að lýsa ástandi konunnar. Áfram kraup ungi maðurinn og nú voru þau farin að ræðast við þar sem hún hélt með klúti við blæðandi sárið á kjálkanum og það voru ekki liðnar fimm mínútur fyrr en þau voru farin að gantast og ljóst var að skelfingin var liðin hjá enda þótt alvara málsins væri ekki orðin ljós því það er ekkert grín fyrir aldraða konu að falla af hjóli á harðann götusteininn.

II

Guðspjall dagsins er dæmisaga þar sem faðir biður syni sína að fara út og vinna í víngarði sínum. Annar tekur beiðni föðurins illa en sér sig svo um hönd, hinn segir já en fer hvergi og Jesús spyr viðmælendur sína: Hvor þeirra gerði vilja föðurins? (Matt 21.28-32)

Þær eru ófáar víngarðssögurnar og líkingarnar í Biblíunni og þær eiga það allar sameiginlegt að víngarðurinn táknar verksvið Guðs í veröldinni. Víngarðsvinnan er þátttaka í verki Guðs á jörð. En hvert er það verk? Hvaða verk vinnur Guð í heiminum? Því svarar m.a. Páll postuli í bréfi sínu til Filippímanna er hann lýsir verki Jesú: „Hann var í Guðs mynd. En hann fór ekki með það sem feng sinn að vera Guði líkur. Hann svipti sig öllu, tók á sig þjóns mynd og varð mönnum líkur. Hann kom fram sem maður, lægði sjálfan sig...“ (fil.2.6ff)

Það er ekki sérlega upplífgandi að liggja flatur í umferðargötu þar sem hundruðir manna fara gónandi hjá. Ég veit ekkert um þennan unga mann í og ég á víst aldrei eftir að sjá hann framar. Ég veit ekki hvað hann var að hugsa þegar hann lagðist í götuna við hlið konunnar og þekki ekki bakgrunn hans að hann skyldi velja sér það hlutverk að vera í beinu augnsambandi við hana á kostnað þessara ágætu jakkafata sem hann klæddist svo að hún væri ekki ein í lægingu sinni og skelfingu. Ég veit að hann var að vinna verk Guðs. Verk Guðs í Jesú Kristi er augnsamband við menn. Hann lægði sjálfan sig svo að við gætum horfst í augu við hann svo að við værum ekki ein í þjáningu okkar og í allri þeirri auðmýkingu sem lífinu fylgir.

„Hann svipti sig öllu, tók á sig þjóns mynd og varð mönnum líkur. Hann kom fram sem maður, lægði sjálfan sig og varð hlýðinn allt til dauða, já, dauðans á krossi.“

Ungi maðurinn samsamaði sig gömlu konunni í skelfingu hennar. Í stað þess að stumra yfir henni og aumka hana þá lagðist hann hjá henni og studdi hana í því að taka aftur við stjórn á eigin lífi. Hann bað mig ekki að hjálpa sér að reisa hana á fætur, hann bað mig að hjálpa þeim vegna þess að hún vildi standa á fætur. Heyrir þú muninn á þessu tvennu? Aðstoð unga mannsins var í því fólgin að konan náði aftur stjórn á eigin lífi og endurheimti þannig sjálfsvirðingu sína þótt hún væri slösuð og illa leikin.

Í lexíu dagsins heyrðum við áðan lýsingu svona viðskiptum í hinni frægu Rutarbók þar sem akureigandinn Bóas ræðir við Rut sem komin var sem útlendingur í ókunnugt land því hún vildi ekki yfirgefa aldraða tengdamóður sína er þær voru báðar orðnar allslausar í ekkjustandi:

„Taktu nú eftir, dóttir mín.“ mælti Bóas við þessa ókunnu stúlku. „Tíndu ekki kornöx á neinum öðrum akri og farðu ekki héðan heldur haltu þig að stúlkunum mínum. Hafðu augun á akrinum þar sem piltarnir eru að skera korn og gakktu á eftir þeim. Ég hef bannað vinnufólkinu að amast við þér. Ef þig þyrstir farðu þá að vatnskerunum og drekktu af þeim sem piltarnir hafa fyllt.“ Þá féll hún fram á ásjónu sína, laut til jarðar og sagði við hann: „Hvers vegna sýnir þú mér þá góðvild að virða mig, útlendinginn, viðlits?“ (Rut 2.8-12 )

Bóas óttaðist Guð og þekkti til verka hans og enn er akurinn sviðmynd sögunnar. Orð Bóasar lýsa skilningi og virðingu fyrir þörfum Rutar og tengdamóður hennar. Þær þurftu korn og vatn og virðingu og það skyldu þær fá í akri hans.

„Tollheimtumenn og skækjur verða á undan ykkur inn í Guðsríki“ segir Jesús við æðstu prestana og öldunga lýðsins í guðspjalli dagsins. Það er liðinn dagur frá innreiðinni í Jerúsalem, pálmasunnudegi. Átök hans við valdsmenn Gyðinga eru að ná hápunkti sínum, hann er búinn að hreinsa út úr musterinu með svo aðlaðandi reiði að haltir og blindir safnast að honum og börnin syngja í helgidóminum. Og nú standa þeir ráðþrota og spyrja hann: „Með hvaða valdi gerir þú þetta? Hver gaf þér þetta vald?“ (Matt. 21.23) Það er í þessu samhengi sem dæmisaga Jesú um synina tvo er sögð og svo mælir hann fram þessi býsn: „Tollheimtumenn og skækjur verða á undan ykkur inn í Guðsríki.“ Gagnrýni Jesú á valdsmenn samtíma síns var í því fólgin að hann benti á hroka þeirra og yfirdrepsskap. Hann tók sér stöðu við hlið úthrópaðra föðurlandssvikara sem tollheimtumennirnir voru og setti sig í spor þolenda mansals, haltir og blindir áttu rödd í návist hans og börnin sungu. Ég veit ekki hvort ungi maðurinn sem lagðist í götuna þekkti Jesú, en ég veit þó alltént að hann hefur orðið að sækja jakkafötin sín úr hreinsun öðru hvoru megin helgarinnar og svo veit ég líka að hann notaði aðferð Krists. Aðferð Krists þekkist alltaf. Hún þekkist á sjónarhorninu. Verk Guðs í heiminum er augnsamband við menn og manna í millum.

III

Þegar syrtir í álinn kemur í ljós úr hverju við erum gerð og hvaða aðferðum við beitum. Á fimmtudaginn var heyrðist í fréttum að ný samanburðarrannsókn á íslenskum börnum leiddi í ljós að nú þegar ár er liðið frá hruninu mikla er líðan barna í landinu almennt betri en hún var fyrir tveimur árum. Kemur þetta heim og saman við upplýsingar sem nýlega komu fram á samráðsfundi undir merkjum Laugarness á ljúfum nótum þar sem forystufólk þeirra félaga og stofnanna sem ábyrgð bera á velferð barna í Laugarneshverfi bera reglulega saman bækur sínar. Það virðist vera að foreldrar og aðrir ástvinir barna gefi þeim meiri gaum nú en áður. Íþróttaþjálfarar greina aukningu í áhorfi foreldra á íþróttaæfingar og keppnir. Börn eru almennt rólegri og það virðist vera meira við þau talað. Helst greina leikskólakennarar mun í því að nú eru lopavettlingar og húfur meira að detta inn og í stað dýrra kuldaskóa og sérstakra vaðstígvéla hafa komið aftur svona loðfóðruð gúmmístígvél eins og við mörg áttum hér áður fyrr og dugðu vel.

Það er ljóst að frá sjónarhóli flestra barna er ekki kreppa en öllu heldur aukið augnsamband.

Um þessar mundir eru á milli 350 og 400 börn og unglingar þátttakendur í safnaðarstarfinu. Ég verð að viðurkenna að aldrei í mínu starfi með börnum hafa verið minni agavandamál en einmitt núna og við sr. Hildur Eir og samstarfsfólk okkar erum sammála um að á þessu hausti hafa samverustundir með unga fólkinu verið sérlega innihaldsríkar og gefandi. Við erum sannfærð um að ástæðan er sú að aðstandendur barna, samfélag hinna fullorðnu, er einbeittara en nokkru sinni í því að missa ekki augnsamband við börnin sín. Við erum öll þátttakendur í verki Guðs á jörð og það gerist í hversdeginum. Og er það ekki táknrænt að tvö ný orðatiltæki hafa orðið lýsandi fyrir líðan þjóðarinnar og eru nú máluð á spjöld í skólum og saumuð í krossaum í handavinnu eldri borgara um land allt, önnur hefur af hagkvæmnisástæðum hlotið skammstöfunina H.F.F. en hin hljóðar á þessa leið: Guð blessi Ísland!

Sú fyrri fjallar um augnsambandið við veruleikann og manna í millum sú síðari um augnsambandið við góðan Guð.

Við erum kannske ekki svo glötuð eftir allt.

Amen.

sunnudagur, 11. október 2009

Þegar fíflunum fjölgar

Prédikun dagsins:

Mikið ferlega getur fólk farið í taugarnar á manni. Það er þannig í mannfélaginu að aftur og aftur langar mann að ausa úr skálum reiði sinnar þegar manni finnst heimska og blindni annarra blasa við. Tölum um umferðarmenninguna: Fólk sem leggur stóru fínu bílunum sínum í fatlaðra stæðin. Fólk sem reykir með börnin óbundin í aftursætinu eða þá karakterarnir sem henda rusli út um gluggann á ferð. Við getum líka talað um skattsvikin, allt þetta fólk sem sendir börnin sín í skóla og nýtir sér heilbrigðis- og samgöngukerfið eins og allir en lætur okkur hin um að halda því uppi og hrósar sér jafnvel af kænsku sinni. Eða ofsatrúarfólk sem þykist yfir alla hafið en er síðan að glíma við nákvæmlega sömu bresti og við hin, o.s.frv. o.s.frv. o.s.frv. Það er auðvelt að láta dæluna ganga þegar maður er kominn í þennan ham og hugurinn er fljótur að finna ný og ný dæmi um ávirðingar samferðarmanna sinna. Það er léttur leikur að pirrast. Í dag kemur svona gremjuleg persóna og rennir sér bókstaflega fótskriðu inn í guðspjallið beint fram fyrir fætur Jesú. Orðrétt segir: „Þegar Jesús var að leggja af stað kom maður hlaupandi, féll á kné fyrir honum og spurði hann: „Góði meistari, hvað á ég að gera til þess að öðlast eilíft líf?“
 (Guðspjallið er skráð í Mark. 10.17-27)

- Ég verð að fá að bæta hérna við ergelsislistann: Hugsum um fólkið sem leyfir sér að skammast í afgreiðslufólkinu í Bónus yfir háu vöruverði í kjölfar bankahrunsins eins og þau geti einhverju ráðið! eða þá allt fólkið sem segir að allar kirkjur séu tómar af því að það mætir ekki fyrr en það er sjálft borið inn! -

Allir sem sáu unga manninn hlaupa að Jesú með tilþrifum vissu að hann var allur á yfirborðinu. Spurning hans og atferli var fyrirfram hugsað, hann ætlaði að ná hylli meistarans og taka andlegu málin hraustlegum tökum. Í hans huga var sú hugmynd að ávinna sér eilíft líf bara raunhæf, hann hafði þá reynslu af lífinu að allt væri falt þegar búið væri að finna rétta verðmiðann.

En Jesús hugsaði ekki eins og ég og þú. Lærisveinar hans og aðrir sem í kring stóðu hafa pirrast upp og langað að lesa yfir drengnum, láta hann finna til tevatnsins og segja honum hreint út hvað hann væri óþolandi sjálflægur og fyrirsjáanlegur í hroka sínum. En Jesús tók óvæntan pól í hæðina og var ekki síður að kenna áhorfendum þegar hann segir: „Hví kallar þú mig góðan? Enginn er góður nema Guð einn.” Fólkið horfði á unga ríka manninn og hugsaði með sjálfu sér „Hversu lágt er hægt að leggjast í plebbaskapnum?” En Jesús fór ekki inn í þessa stemmningu, þess í stað steig hann inn í hringinn til mannsins með spurningu sinni, vakti athygli á því að enginn gæti álitið sjálfan sig góðan og afhjúpaði um leið þann sannleika að ungi maðurinn og fólkið í kring var allt í sama vanda, hver og einn taldi sjáfan sig standa hinum framar í andlegum þroska, allir nema Jesús. „Hví kallar þú mig góðan? Enginn er góður nema Guð einn. Þú kannt boðorðin: Þú skalt ekki morð fremja, þú skalt ekki drýgja hór, þú skalt ekki stela, þú skalt ekki bera ljúgvitni, þú skalt ekki pretta, heiðra föður þinn og móður.” Þá svaraði ungi maðurinn og ég sé hann fyrir mér hirsta hausinn í innfjálgri sjálfumgleði er hann segir: „Meistari, alls þessa hef ég gætt frá æsku.“


Við megum bóka að með þessu svari hafi mörgum sem í kring stóðu þótt drengurinn bíta hausinn af skömminni og þau hafa beðið eftir því að Jesús setti honum stólinn fyrir dyrnar. En Jesús horfði á hann með ástúð. Já, guðspjallamaðurinn hefur fyrir því að lýsa augnaráði Jesú séraklega. Hann horfði á hann með ástúð. Hvað er betra en finna horft á sig með ástúð? Hvað gerir mann tryggari og hamingjusamari en það að vera baðaður ástúðlegu augnaráði og vinsemd? „Eins er þér vant.” Sagði Jesús. „Vá, er mig að dreyma?!” hugsaði ungi maðurinn. „Ég get hakað við boðorðin tíu, þau eru komin á þurrt, nú er bara eitthvað eitt sem ég þarf og málið er dautt.” Hann hefur staðið á fætur og ekki getað stillt sig um að líta í kringum sig á fólkið sem fylgdist með. Hér var hann kominn, sigurvegarinn, hann sem gat svo margt já næstum allt og nú var ekki nema eitt atriði eftir á verkefnalistanum. „Láttu það koma hugsaði gæðingurinn. Skjóttu! Ég kann að taka áskorunum!” Hann naut þess hvernig meistarinn horfði á hann einan með fullri athygli og augljósu samþykki og það gat ekki farið fram hjá neinum viðstöddum að þeir tveir voru algjörlega að skilja hvor annan. - „Far þú” sagði Jesús „sel allt sem þú átt og gef fátækum og munt þú fjársjóð eiga á himni. Kom síðan og fylg mér.“ Þá segir orðrétt í frásögn Markúsar: „En hann varð dapur í bragði við þessi orð og fór burt hryggur enda átti hann miklar eignir.
Þá leit Jesús í kring og sagði við lærisveina sína: „Hve torvelt verður þeim sem auðinn hafa að ganga inn í Guðs ríki.“
Lærisveinunum brá mjög við orð Jesú en hann sagði aftur við þá: „Börn, hve torvelt er að komast inn í Guðs ríki. Auðveldara er úlfalda að fara gegnum nálarauga en auðmanni að komast inn í Guðs ríki.“
En þeir urðu steini lostnir og sögðu sín á milli: „Hver getur þá orðið hólpinn?“
Jesús horfði á þá og sagði: „Menn hafa engin ráð til þessa en Guði er ekkert um megn.“

Þannig lýkur viðskiptum Jesú við ríka unglinginn, eins og hann jafnan er nefndur, en frásögnin er bara hálfnuð. Þarna grípur Pétur lærisveinn boltann á lofti og segir: „Við yfirgáfum allt og fylgdum þér.” Og svo hefur hann horft spyrjandi á meistara sinn.

Það er svo eftirtektarvert hvað Guðspjöllin eru miskunnarlaus við lærisveinana. Oft eru menn að benda á alsskyns missagnir í atburðarás þeirra, eins og þau væru hugsuð sem nákvæm ævisaga Jesú. En það er einmitt allt ósamræmið sem er svo heiðarlegt. Guðspjallamennirnir gera enga tilraun til að samræma eitt né neitt og enn síður draga þeir fjöður yfir vandræðagang postulanna. Postularnir, þessir ellefu sem eftir stóðu þegar Júdas var búinn að kveðja hópinn, og svo bættist Páll postuli við með sína dökku fortíð, - nei myndin sem guðspjöllin og postulasagan gefa af þessum forkólfum kristninnar er ekki upphafin heldur blasa vankantar þeirra og veikleikar við öllum. Og hér fáum við að fylgjast með þeim stíga ofan í einn pyttinn.

Þeir höfðu séð Jesú afgreiða unga gæðinginn og nú vildu þeir vita stöðu sína í sambanburði við hann. Þeir vildu samanburð! Og Pétur er að tala fyrir hópinn þegar hann spyr: „Við yfirgáfum allt og fylgdum þér. Hvað munum við hljóta?“

Ég sé fyrir mér að Jesús hefur kallað þá alla til sín og hann hefur lækkað röddina og verið algerlega persónulegur þegar hann svaraði þeim: „Sannlega segi ég ykkur að enginn hefur yfirgefið heimili, bræður eða systur, móður eða föður, börn eða akra vegna mín og fagnaðarerindisins án þess að hann fái hundraðfalt aftur, nú á þessum tíma heimili, bræður og systur, mæður, börn og akra, jafnframt ofsóknum, og í hinum komanda heimi eilíft líf.”

Það var ekki eins og þeir hefðu ekki verið búnir að ræða þetta sín á milli. Auðvitað höfðu þeir bundið vonir við eitthvað í þessa veru. En hvernig Jesús bara orðaði þetta og lýsti því enn betur en þeir hefðu sjálfir getað gert. Þeir hafa horft hver á annan og kinkað kolli; Gott, gott að fá þetta staðfest af vörum meistarans. „En” sagði Jesús og lærisveinarnir litu upp og biðu frekari útlistana: En margir hinir fyrstu verða síðastir, og hinir síðustu fyrstir.”

Veistu af hverju tólf spor AA samtakanna eru tólf en ekki eitt? Það er útaf þessu. Ungi gæðingurinn og ungu lærisveinarnir vonuðu heitt og innilega að það væri hægt að eigna sér hlunnindi hins andlega heims. Þeir óskuðu sér þess að það væri hægt að vera fyrstur og flottastur í ríki Guðs og það ríkti heiðarleg andúð og samanburður á milli þeirra. Og þar eð ríki unglingurinn ekki gat náð þessu marki með sínum langþróuðu góðborgaralegu aðferðum þá vonuðu Pétur og félagar að afrek þeirra á sviði guðrækni og sjálfsafneitunar myndu fleyta þeim yfir hjallann, en „margir hinir fyrstu verða síðastir, sagði Jesús, og hinir síðustu fyrstir.“ M.ö.o. það er ekkert Saga Class og ekkert V.I.P. í ríki Guðs. Allir fengu þeir sömu móttökur hjá Jesú. Hann mætti þeim af staðfastri virðingu, tók mark á þrá þeirra og gerði ekki lítið úr löngunum þeirra en leiddi þá að upphafsreit hins andlega lífs. Fyrsta spor AA samtakanna og fyrsta skref trúarinnar er það að játa vanmátt sinn. Annað sporið felst í því að treysta því að æðri máttur geti megnað að gera okkur andlega heilbrigð. Þriðja sporið er sú ákvörðun að fela líf sitt og vilja í hendur Guði. Í því fjórða eru gerð rækileg og óttalaus siðferðisleg reikningsskil í eigin lífi en í fimmta spori eru misgjörðir játaðar fyrir Guði og mönnum. Sjötta sporið er þegar einstaklingur verður þess albúinn að láta Guð fjarlægja skapgerðarbresti sína en það sjöunda er bæn til Guðs um að hann framkvæmi það verk í raun. Í því áttunda skráir maður niður misgjörðir sínar gagnvart náunganum og öðlast fúsleika til að bæta fyrir þær en níunda sporið er þegar maður gengur fram í verki til þess að bæta fyrir brot sín milliliðalaust svo framarlega sem það særi engan. Tíunda sporið er stöðug sjálfrannsókn og kjarkur til að viðrukenna umsvifalaust eigin yfirsjónir. Þá lok kemur ellefta sporið sem hljóðar svo: „Við leituðumst við með bæn og hugleiðslu að styrkja vitundarsamband okkar við Guð, samkvæmt skilningi okkar á honum, og báðum um það eitt að vita vilja hans og hafa mátt til að framkvæma hann.” Þetta var það sem gæðingurinn og lærisveinarnir þráðu að eiga. Það var ekki ljótt og ekki skammarlegt. Mistök þeirra lágu í því að þeir héldu að unnt væri að stytta sér leið og taka sjálfur það sem sem Guð einn gefur. Þeir urðu að fá að reka sig á, Jesús varð að meðhöndla þá í kærleika sínum og ástúð, svo að þeir gætu hætt að reyna sjálfir að höndla hin andlegu gæði en verða þess í stað höndlaðir af Kristi og heilögum anda hans. Þá loks kemur tólfta sporið: „Við urðum fyrir andlegri vakningu er við stigum þessi spor og reyndum því að flytja öðrum [alkóhólistum] þennan boðskap og fylgja þessum meginreglum í lífi okkar og starfi.”

Ég hóf þessa ræðu á heimskulegri upphrópun þegar ég sagði: Mikið ferlega getur fólk farið í taugarnar á manni.

Áðan heyrðum við lesið úr Jóhannesarbréfi öllu skynsamlegri orð: „Sá sem segist vera í ljósinu og hatar bróður sinn, hann er enn þá í myrkrinu.” (1. Jóh. 2.10) Ég hef oft heyrt reynda AA menn segja á þessa leið: Þegar fíflunum fer að fjölga í kringum mig og fleira og fleira fer í taugarnar á mér, þá veit ég að ég þarf að huga að eigin bata.

Amen.