Líkaminn er stórkostlegur

Stólræða Bjarna frá sunnudeginum 22. 3. 2009

I
Manstu þegar þú varst barn hvað gott bragð var gott og hvað vont bragð var afgerandi? Manstu lyktina úr barnaskólanum þínum og tilfinninniguna af því að ganga á nýjum skóm? Og manstu hvernig það var að eiga líkama sem óx og breyttist?
Þegar þú varst barn og unglingur, hver var þá góður við þig? Var einhver sem vildi að þú borðaðir hollt, klæddir þig vel, hefðir nóg? Og umhyggjan sem þú naust, manstu hvernig þú skynjaðir hana með líkamanum öllum? Og eins umhyggjuleysið, ranglætið sem þú þoldir, einnig það var líkamleg skynjun og reynsla.
Svo gerðist það líkt og fyrir einhvern galdur eða misskilning að með aldrinum fórum við að færa skynjun okkar burt frá húðinni. Smám saman hættum við að taka umhverfið inn í gegnum skinnið og færðum meðvitund okkar sem allra mest upp í höfuðið þar sem lyktarskyn og heyrn og sjón er fyrir hendi og líka skynsemin. Við lærðum að við ættum að vera skynsöm og nota skilningarvitin en ekki láta líkamann trufla. Og okkur fór að líða eins og við værum fyrst og fremst höfuð með líkama. Eða hvernig ert þú? Finnst þér að þú sért líkami þinn allur, eða ertu fyrst og síðast til staðar uppi í höfði þínu?
Það var einu sinni leikrit í útvarpinu þar sem aðal söguspersónan var bara höfuð án líkama. Ég gleymi ekki þessu dæmalausa útvarpsleikriti, ég heyrði það sem unglingur og það skelfdi mig. Líkamslaust höfuð tengt við vélar. Persóna sem talaði og lifði og tókst á við líf sitt hafandi einungis höfuð sem einhver annar varð að snúa til að gefa nýtt sjónahorn. Og auðvitað endaði leikritið illa eins og öll leikrit á 8. áratungum.
- Það er eitthvað varðandi líkamann sem er ómissandi. Þú ert líkami þinn jafn mikið og þú ert hugur þinn.

II
Í guðspjöllunum er sífellt verið að búa mat og snæða? Jesús er líka alltaf að snerta fólk eða þá að einhver snertir hann, hellir t.d. ilmandi olíu yfir höfuð hans eða vætir fætur hans með tárum og þerrar með höfuðhári sínu. Jesús guðspjallanna er mjög líkamlegur, ef svo má að orði komast. Í guðspjalli dagsins líkir hann sjálfum sér við brauð og segir: „...brauðið er líkami minn sem ég gef heiminum til lífs.“
- Þetta langar mig svo að skilja betur. Hvað er verið að segja þegar fullyrt er að Jesús hafi gefið öllum heiminum líkama sinn? Í hvaða skilningi er hægt að gefa líkama sinn?

Þá kemur upp í huga minn hún Dýrfinna ljósmóðir. Þegar ég hugsa um Dýrfinnu ljósmóður sem lengi starfaði á Fæðingarheimilinu í Reykjavík fara sterkar tilfinningar af stað innra með mér. Ég man hvernig ég fyrir bráðum tuttugu og einu ári mændi á hendur þessarar konu sem ég aldrei áður hafði séð og vissi ekki að væri til. Ég horfði á sterku og holdugu hendurnar hennar Dýrfinnu og fann að einungis þessar hendur hefðu visku og mátt til þess að leiða barnið mitt heilt út í veröldina. Fæðingin var erfið, klukkustundirnar liðu og án nærveru Dýrfinnu sem gaf alla sína krafta, ást og visku þá veit ég ekki hvernig hefði farið. Og er dóttir okkar var fædd og var lögð á brjóst mömmu sinnar og hin helga ró fæðingar-stofunnar var dottin yfir á miðri nóttu þá kom Dýrfinna inn til að kveðja. Ég mun aldrei gleyma þeirri sjón. Hver einasti andlitsdráttur hennar og hver hreyfing er hún gekk á braut sýndi að hún hafði gefið allt. Síðar hef ég orðið þess áskynja að inni í heilbrigðiskerfinu okkar og líka í skólum landsins og á mörgum fleiri stöðum þar sem líf og heilsa þessarar þjóðar er meðhöndluð þar eru innanum svona manneskjur, svona englar eins og hún Dýrfinna ljósmóðir, fólk sem gefur sjálft sig, fólk sem gefur líkama sinn og sál og veitir þannig lífinu brautargengi.

III
„Ég er hið lifandi brauð sem steig niður af himni.” segir Jesús „Hver sem etur af þessu brauði mun lifa að eilífu. Og brauðið er líkami minn sem ég gef heiminum til lífs.“ (Jóh 6.47-51)

Manstu þegar fólkið með apelsínugulu borðana stillti sér upp til varnar lögreglunni þegar átökin stóðu hér í miðbænum á fyrstu dögum hrunsins? Þau voru ekkert mörg og þau voru ekki máttug, bara óvarðar manneskjur og óvön svona átökum, venjulegir Íslendingar. Samt urðu kaflaskil einmitt þarna, niðurrifinu lauk og uppbyggingin hófst vegna þess að þau gáfu líkami sína. Þau tefldu fram eigin líkömum og miðluðu þannig skilyrðislausri samstöðu með lífinu og réttlætinu.
-Líkaminn er svo máttugur. Líkami okkar er fær um að miðla lífi og réttlæti. Sagan af Jesú frá Nasaret færir okkur þá fregn að mannslíkaminn sé m.a.s. fær um að miðla guðlegri nálægð. Við tölum gjarnan um líkama okkar eins og tæki. Segjum t.d. að við séum að fara í viðgerð, þegar við þurfum að leggjast undir hnífinn eða tölum um „hulstrið” þegar við eigum við okkar eigin skrokk, en ef að er gáð þá vitum við ofurvel að það er eitthvað varðandi líkama okkar sem er heilagt og hreinlega stórkostlegt. Og það gildir einu þótt við eldumst og hrörnum eða veikjumst, líkaminn er áfram stórkostlegur. Það mikilvægasta sem við höfum að segja getum við bara sagt með líkamanum.

IV
Þetta er ástæðan fyrir því að líkamleg tengsl eru svo djúp og merk. Við eigum í daglegu lífi margvísleg góð viðskipti og mikilvæg samskipti við fólk sem felast í því að miðla upplýsingum og hugmyndum, jafnvel virðingu og kærleika. En þau samskipti sem öllu varða, samskiptin sem gefa líf og nægtir, felast í því að gefa líkama sinn með einhverjum hætti. Það er mikið rannsóknarefni og um leið mikils virði að kunna á því skil hvernig leið okkar út til annarra manna liggur einmitt í gegnum líkama okkar.

Róttækasta dæmið er e.t.v. það að við þáðum líf af lífi foreldra okkar. Þau gáfu okkur líkama sinn líffræðilega og umönnun þeirra, erfiði og umhyggja okkur til handa er af sama meiði. Ef það ríkir ekki virðing í þessum tengslum þá er lífið einhvern veginn óbærilega skakkt. Þetta vitum við.
Annað róttækt dæmi er það þegar við elskum maka okkar og gefum honum líkama okkar. Ég er að tala um kynlíf. Það er enn ein hliðin á þessu merkilega máli. Í kynlífi er gefið og þegið af mannlegri rausn og stundum kviknar líf af lífi. Líka þar getum við ekki þrifist án virðingar og trúnaðar. Og einnig þar gildir einu þótt við eldumst og hrörnum eða veikjumst, líkaminn er áfram stórkostlegur og það mikilvægasta sem við höfum að segja við elskuna okkar getum við bara sagt með líkamanum.

Hvernig sem við gefum líkama okkar og hvernig sem við þiggjum líkama annarra, hvort heldur það er í gegnum þjónustu sem innt er af hendi í samfélaginu eða fyrir blóðtengsl eða umönnun foreldra og forráðamanna, hvort heldur það er í ástarsamböndum okkar eða þegar einhver tekur sér stöðu og teflir fram eigin líkama öðrum til varnar, - í öllum tilvikum þegar einhver gefur líkama sinn er unninn sáttmáli um ást og réttlæti. Þetta er kjarni máls. Allskyns samninga getum við unnið í viðskiptum og allra handa yfirlýsingar er hægt að gefa í stjórnmálum með orðum og atferli en svo heilagur er mannslíkaminn, svo heill og magnaður veruleiki að hann einn getur miðlað þeirri rausn sem er mest og best, sjálfum sáttmála ástarinnar.
Þetta er ástæðan fyrir því að rekstur nektardanstaða og vændishúsa er í eðli sínu lygi og ofbeldi. Það er ekki hægt að kaupa líkami. Mannslíkaminn verður ekki verðmetinn, það er ekki hægt að hrifsa hann til sín heldur er einungis mögulegt að þiggja hann að gjöf. Ef líkamsárásir eru refsiverðar hljóta vændiskaup að vera það líka.

V
„Ég er hið lifandi brauð sem steig niður af himni. Hver sem etur af þessu brauði mun lifa að eilífu. Og brauðið er líkami minn sem ég gef heiminum til lífs.“ (Jóh 6.47-51)

Í manninum Jesú Kristi hefur höfundur lífsins gefið sjálfan sig heiminum og unnið þann sáttmála um ást sem ekki verður afmáður.
Henni Guðrúnu Ingu var gefin hlutdeild í líkama Jesú þegar hún var borin til skírnar hér áðan. Og er við göngum upp að altarinu til þess að þiggja líkama Krists í brauði og víni þá staðfestum við að við tilheyrum sáttmála hans með líkama okkar og ætlum ekki og munum ekki yfirgefa hvert annað. Það var út frá þessari félagslegu og líkamlegu reynslu að Páll postuli skrifaði hvatningarorðin sem flutt voru hér áðan:
„Fyrst Kristur veitir kjark, fyrst kærleikur hans uppörvar, fyrst andi hans skapar samfélag, fyrst þar ríkir hlýja og samúð gerið þá gleði mína fullkomna með því að vera einhuga, hafa sama kærleika, einn hug og eina sál. (Fil 2.1-5)

Dýrð sé Guði föður, syni og heilögum anda, svo sem var í upphafi, er og verður um aldir alda. Amen.

(Textar: 2. Mós 16.11-18, Fil. 2.1-5, Jóh. 6.47-51)

Afsökunarbeiðni til Breiðavíkurþolenda

Bjarni skrifar:
Loksins rann upp sá tími að fulltrúi almennings á Íslandi, forsætisráðherra landsins, gæti borið fram afsökunarbeiðni við það fólk sem var rænt barnæsku sinni með tilstuðlan opinberra aðila á upptökuheimilum ríkisins um miðja síðustu öld. Loksins er það að gerast að heljartök þóttavaldsins eru að linast í hinu opinbera rými svo að það megi gera svo einfaldan hlut sem það er að biðjast fyrigefningar á mistökum.
Jóhanna Sigurðardóttir gat gert þetta af þeirri einföldu ástæðu að hún hefur varðveitt heilbrigði sitt og aldrei gengið hótunarvaldinu á hönd. Það er nefnilega þannig að sérhver maður verður að lúta því valdi sem hann hyggst beita.
E.t.v. eru nýir tímar að renna upp. Hugsanlega munu stjórnmál taka að snúast um almannahagsmuni og virðingu fyrir lífi hins venjulega manns. Hugsanlega.

Nafnlaus og raddlaus

Hér er prédikun okkar frá sunnudegi 8.3.2009

„Það fylgir því einsemd að vera þaggaður. Hefur þú e.t.v. einhverntíman talað og talað en mætt tómu augnaráði þeirra sem töldu sig betur vita og betur mega? Hvernig leið þér þá?”


I
Í sögu dagsins er borin fram spurning: „Hvað vilt þú að ég geri fyrir þig?” Það er Jesús sem ber spurninguna fram.

Veistu um einhvern sem elskar þig og vill vinna þér allt hið besta? Veistu um einhverja mannlega sál sem núna á þessari stundu eða einhvern tímann áður fyrr var til staðar fyrir þig og einfaldlega elskaði þig? Ég vona það. Það er gott að vera elskaður og það er gott að elska. Já, elskar þú einhvern? Ég trúi því að þú gerir það.

Stundum þegar við viljum vera góðar og artarlegar manneskjur við fólk sem orðið hefur fyrir áföllum segjum við: „Þú hefur samband ef það er eitthvað sem ég get gert.” Og þegar hinn horfir ráðviltur framan í okkur, þá ítrekum við orð okkar: „Ég meina það! -bara eitthvað, hvað sem er... þú hefur símann minn!” Svo kveðjum við og látum sjálfum okkur líða vel en vitum inn við beinið að við vorum ekki að opna heldur að loka á samskiptin. Það er nefnilega hægt að vera ósköp góður án þess að elska. Það er hægt að vera notalegur, viðkunnanlegur og ábyrgur en elska samt ekki.

Það fer engum sögum af því að Bartímeus blindi sem guðspjall dagsins greinir frá hafi verið ofsóttur af samferðamönnum sínum. Það er ekkert gefið í skyn að neinn hafi verið vondur við hann. Samt kom Jesús og bætti líf hans með svo róttækum hætti að allt varð nýtt.


II
Staða Bartimeusar var sú að hann var blindur og gat ekki séð, en það var þó ekki það sem helst háði honum ef sagan er lesin með athygli. Því auk þess að vera sjónlaus var hann bæði nafnlaus og raddlaus.
Bartimeus merkir bara sonur Tímeusar. Hann hét ekkert, persóna hans bar ekki nafn.
- Þegar barn er skírt er það ávarpað fullu nafni um leið og loforð Guðs og manna um mannréttindi þess er áréttað. Íslensk lög heimila m.a.s. dagsektir á foreldra sem trassa að gefa barni nafn, því það eru talin grundvallarréttindi að heita eitthvað, vera ekki bara sonur einhvers eða dóttir. Ofan á nafnleysi Bartimeusar bætist það að þegar hann hrópar á Jesú og biður hann að hjálpa sér, þá er hann þaggaður. „Margir höstuðu á hann, að hann þegði.” segir orðrétt í sögunni. Þöggun er tækni. Þöggun er þróuð aðferð, hópefli. Sonur Tímeusar var einn þeirra sem eru þaggaðir. Það fylgir því einsemd að vera þaggaður. Hefur þú e.t.v. einhverntíman talað og talað en mætt tómu augnaráði þeirra sem töldu sig betur vita og betur mega? Hvernig leið þér þá?

III
Sagan af Bartimeusi og Jesú er ekki bara lítil kraftaverkasaga. Hún hefur marga djúpa liti og undirliggjandi drætti sem ekki koma í ljós nema við langa íhugun og rannsókn á guðspjöllunum. Einn þáttur sögunnar er sá að Jesús og Bartímeus eru í sömu stöðu. Í Bartimeusi mætir Jesús einskonar spegilmynd sinni. Framar í Markúsarguðspjalli, í 8. kaflanum, er Jesús að glíma við nafnleysi sitt ef svo má að orði komast og raddleysið fylgir honum síðan allt til dauða. Enginn heyrir hann. Enginn tekur við því sem hann er að segja.

Í 8. kafla guðspjallsins spyr Jesús lærisveina sína í trúnaði: “Hvern segja menn mig vera?” Og lærisveinarnir segja honum það helsta sem um hann er sagt og slúðrað. - „En þið?” spyr hann „En þið, hvern segið þið mig vera?” Pétur svarar honum og segir: „Þú ert Kristur.” (Mark. 8.29) Matteus guðspjallamaður segir sömu sögu og greinir frá viðbrögðum Jesú og feginleika hans er Pétur kvað upp úr með persónu hans. Loksins var einhver mannleg sál sem sá og vissi hver hann var, að hann væri Kristur Guðs sonur! „Sæll ert þú Símon Jónasson Enginn maður hefur opinberað þér þetta heldur faðir minn á himnum. ” sagði Jesús við Pétur. Loksins hafði nafn hans hlotið merkingu í vitund einhverra. Jesús Kristur Guðs sonur var nafn hans. (Matt.16.18) Það er ekki tilviljun að í beinu framhaldi af játningu Péturs er raddleysi Jesú undirstrikað og þögguninni sem hann mátti í sífellu þola er lýst. Það fyrsta sem gerist eftir að Pétur er búinn að játa að Jesús sé Kristur er það að hann sjálfur reynir að þagga niður í Jesú! Orðrétt segir: „Þá tók Jesús að kenna þeim: ‘Mannssonurinn á margt að líða. Öldungarnir, æðstu prestarnir og fræðimennirnir munu útskúfa honum. Menn munu lífláta hann en hann mun upp rísa eftir þrjá daga.’ Þetta sagði Jesús berum orðum. En Pétur tók hann á einmæli og fór að átelja hann.” (Mark. 8.31-32) Þöggun!

Þegar Jesús reynir svo aftur í 9. kaflanum að fitja upp á þessu erfiða umræðuefni um yfirvofandi þjáningu sína og dauða og þráir ekkert annað en að þeir hlusti og taki við orðum hans, þá fara þeir að metast um það hver þeirra sé mestur! Þöggun!

Og í 10. kaflanum endurtekur sig þetta sama samskiptamunstur þegar Jesús segir þeim í þriðja sinn berum orðum: „’Nú förum við upp til Jerúsalem. Þar verður Mannssonurinn framseldur æðstu prestum og fræðimönnum. Þeir munu dæma hann til dauða og framselja hann heiðngjum. Og þeir munu hæða hann, hrækja á hann, húðstrýkja og lífláta en eftir þrjá daga mun hann upp rísa.’ Þá komu til Jesú Jakob og Jóhannes, synir Sebedeusar, og sögðu við hann: ‘Meistari, okkur langar að þú gerir fyrir okkur það sem við ætlum að biðja þig.’” (Mark. 10.33-35) Og hvað haldið þið að þeim hafi nú legið á hjarta blessuðum?... Fyrst má ég til að taka fram að þegar Matteus segir söguna er hún jafnvel enn verri, vegna þess að þar er það mamma þeirra Sebedeussona sem á við hann erindið fyrir þeirra hönd. Þar láta þeir mömmu sína tala fyrir sig og biðja um það að þegar þetta verði nú allt afstaðið og hann búinn að deyja og rísa frá dauðum þá fái þeir að vera aðal. “Lát þú þessa tvo syni mína sitja þér við hlið í ríki þínu hvorn til sinnar handa, annan til hægri handar þér og hinn til vinstri.” (Matt. 20. 21) - Ég veit ekki um neitt hugtak sem nær yfir svonalagað. Þetta er miklu meira og verra en bara þöggun.

Jesús stendur andspænis yfirvofandi þjáningum og dauða og þau sem eiga að heita vinir hans sjá bara tækifæri í stöðunni! En rödd hans heyrist ekki, þjáning hans, angistin sem nístir Jesú, einsemdin sem heltekur hann. Ekkert heyrist af því sem Jesús er að reyna að segja. M.a.s. hans nánustu vinir sjá bara tækifærið Jesú enginn kemur auga á frelsarann Jesú þar til veikburða rödd heyrist frá vegarkanti, „Sonur Davíðs, Jesús, miskunna þú mér!” Það má segja að Bartimeus blindi sé eini sjáandi maðurinn í 8., 9. og 10. kafla Markúsarguðspjalls! „Sonur Davíðs, miskunna þú mér!”

IV
Í augum allra hinna var Jesús bara tækifæri sem þurfti að spila rétt úr til þess að tryggja hagsmuni sína, en Bartimeus blindi sá frelsarann sjálfan. Og þessa þögguðu rödd heyrði Jesú, nam staðar og sagði: „’Kallið á hann.’ Þeir kalla á blinda manninn og segja við hann: ‘Vertu hughraustur, statt upp, hann kallar á þig.’ Blindi maðurinn kastaði frá sér yfirhöfn sinni, spratt á fætur og kom til Jesú.”
Jesús sagði við hann: ‘Bartimeus, þú hefur samband ef það er eitthvað sem ég get gert! Ég meina það -bara eitthvað, hvað sem er...’
....
Nei, hvað sagði Jesús í alvöru við Bartimeus? Hvernig spyr sá sem elskar? Þú veist það.